طالقان؛ سرزمین گنج های نهان

«طالقان» یکی از بخش های شهرستان «ساوجبلاغ» از توابع «استان تهران» است که از شمال به «رامسر» و «تنکابن»، از شرق به «استان البرز»، از جنوب به «هشتگرد» و از غرب و جنوب غربی به «قزوین» محدود می شود.
در کتاب «سرزمین و مردم گیل و دیلم» درباره موقعیّت جغرافیایی طالقان چنین آمده است:
طالقان قزوین، یا دیلم که اینک آن را باید طالقان کرج نامید، درّه باریکی است که آبادی های آن در طرفین رودخانه شاهرود قرار دارد و «شهرک» مرکز این دهستان می باشد. حدّ شرقی آن کوه عسلک و گردنه های انگران و کلانک و حدّ شمالی آن کوههای عقیق و صاد و حدّ جنوبی آن کوه کاهار و گردنه مامشکه در (مامشتر) و کوه ارژنگ است.
یکی از آثار باستانی منحصر به فرد که در طالقان وجود دارد، قلعه هایی است که اکنون فقط آثاری از آنها باقی مانده اند. وجود این قلاع در زمان جنگ های داخلی اهمیت زیادی می یافته است. ساخت اکثر این قلعه ها به زمان اسماعیلیان برمی گردد که حسن صبّاح، رئیس اسماعیلیان، برای مبارزه با حکومت سلجوقی این قلعه ها را بنا نهاد.

1- تشیّع و طالقان

گذری در سابقه تشیّع،‌ اثبات می کند که تشکیل مدنیّت شیعی، نوعی ثبات ریشه دار را در فرهنگ شیعی ایجاد نموده؛ خصلت های زیر مبتنی بر این اصل، موجب ظهور و بروز ویژه فرهنگ شیعی در «طالقان» بوده است:
1. جنگ و گریزهای علویان با دشمنان، حرکت به طرف کوه ها و قرار گرفتن در آنجا؛
2. علاقه باطنی و قلبی مردم طالقان به ائمه اطهار (علیه السلام) که از دیرباز به دلیل ایرانی الاصل بودن و نیز وجود عنصر مینویِ محبت به آدم های آسمانی صفت در طالقانیان وجود داشته است؛
3. وسعت طالقان و وجود قریه هایی که از قدیم تا 800 آبادی بوده، عدم دسترسی دشمن به علت کثرت قریه ها.
اولین حکومت شیعی ایران که آل بویه و دیلمان است، در نزدیکی طالقان تأسیس شد و اولین وزیر آنها صاحب بن عبّاد، اهل طالقان می باشد و مقرّ حکومتی آنها در «اصفهان» بوده است. ناگفته نماند، بنابر نقل کتاب «وفیات الاعیان» از ابن خلکان، اولین کسی که اصفهان را شیعه کرد، صاحب بن عباد طالقانی بوده است.
ورود حسن صبّاح به منطقه طالقان و مستقر شدن او در قلاعی که از پیش و در زمان های باستان در طالقان وجود داشته، داستان جالبی دارد که شرح آن می آید: وقتی حسن صبّاح با یارانش به نزدیک قلعه رسید برای استراحت توقف کردند. حسن صبّاح در حالی که استراحت می کرد، دید پیرمردی با یک پشته علف زیاد به آنها نزدیک می شود. پیرمرد کنار حسن صبّاح ایستاد، حسن صبّاح پرسید: پیرمرد اینجا کجاست و نام آن چیست؟ پیرمرد گفت: اینجا طالقان است و من هم طالقانی هستم. حسن صبّاح گفت: شنیده ام مردم طالقان مردمانی آگاه به شریعت هستند، می خواهم سؤالی از تو بکنم. سپس حسن صبّاح چند سؤال شرعی از پیرمرد پرسید و پیرمرد با دقت تمام مفصّلاً شروع به جواب دادن کرد؛ در حالی که پیرمرد طالقانی زیر پشته بزرگی از علف بود. وقتی پرسش و پاسخ تمام شد، حسن صبّاح از جای خود برخاست و به یارانش گفت: همین قلعه را برای استقرار انتخاب می کنیم. یارانش گفتند: چرا این قلعه؟ حسن صبّاح گفت: چون که چنین مردانی دارد. این پیرمرد زیر این بار بزرگ علف با من مباحثه علمی می کند، پس ما همین قلعه را برای قیام خود انتخاب می کنیم.

2- طالقان جایگاه فرهنگ شیعی

از شخصیت های برجسته شیعی اهل «طالقان» می توان از آیت الله مولی نظر علی طالقانی صاحب «کاشف الاسرار» در دو مجلد، درباره عقاید اسلامی که در جلد اول آن مفصّلاً درباره حضرت حجت (علیه السلام) و علائم ظهور بحث نموده، نام برد. وی در کتاب خود آورده که از جمله علائم ظهور، طالقان است. ایشان احادیثی را از امام صادق (علیه السلام) درباره طالقان نقل کرده، از جمله حدیث مفصّلی که «جوان حسنی از دیلم خروج می کند و گنج های طالقان او را مدد می کنند». در حدیث دیگری از حضرت می فرماید:
«گویا جوانان اهل طالقان را به منزله خزینه ها می بینم که حربه ها به دست گرفته و به اسب های سفید سوار شده و از بسیاری شوق به سوی جنگ و جهاد، مانند گرگان صدا می کنند. سردارشان مردی باشد از قبیله تیمی یا تمیمی که او را شعیب بن صالح گویند، پس امام حسین (علیه السلام) در میانشان روی می آورد، در حالتی که روی مبارکش مانند دایره قمر می باشد و پی قتل ظالمان می افتد». مؤلف گوید:
از این حدیث شریف ظاهر می گردد که این مردان از اهل رجعتند و الآن در طالقان قبری است مشهور به قبر شعیب بن صالح و محلّ زیارت و احترام است، پس اینان غیر آنند که در حدیث اول گذشت.
فضیل بن یسار از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده است:
«خزینه ای در طالقان است که نه طلاست و نه نقره و بیرقی است، از روزی که پرچمش پیچیده شده تا به حال گشوده نشده و پاره ای از مردان در آنجا هستند که دل هاشان مانند پاره آهن است و در توحید الهی هرگز ایشان را شک عارض نمی شود. ایشان از سنگ سخت ترند. اگر ایشان را به کوه ها دچار کنند، هر آینه آنها را از جا برکنند و با بیرق های خود هیچ شهری را قصد نمی کنند؛ مگر آنکه او را خراب می کنند و در روی اسب هاشان زین های طلا می باشد و خودشان را برای برکت به زین اسب امام (علیه السلام) می مالند و آن حضرت را به میان می گیرند و خودشان را برای او سپر می کند و او را در جنگ ها محافظت می نمایند و هرچه آن حضرت می خواهد به انجام می رسانند و در میان ایشان مردمانی هستند که شب ها نمی خوابند».
تا آنکه فرمودند:
«خلایق را به شهادت کلمه طیّبه دعوت می نمایند و آرزو می کنند که در راه خدا کشته شوند، شعارشان یا لثارات الحسین (علیه السلام) است. وقتی که آن لشکر رو به سمتی می گذارد رعب و بیم ایشان تا یک ماه پیشاپیش به دل های خلایق می نشیند».
از دیگر مردان شاخص شیعه در طالقان آیت الله شیخ مرتضی طالقانی (ره) است که حضرت آیت الله مرعشی نجفی (ره) از ایشان اجازه اجتهاد گرفته بودند و مرحوم علامه جعفری، از شاگردان ایشان بودند. همه عرفا و فقهای شیعی،‌ ایشان را در قوت نفس، ‌سرآمد بیشتر عارفان زمان خود می دانند و حتی اکثر عارفان در حال حاضر خود را با چند واسطه شاگرد ایشان می دانند.
وجود امام زادگان بسیار در این منطقه دلیل علوی بودن این منطقه است و حتی روستایی در منتهی الیه طالقان به نام «یَرَکْ» وجود دارد که در این روستای دورافتاده 73 تن یا بیشتر امام زاده وجود دارد، به طوری که در هر کوچه ای قدم می گذارید، چند بقعه امام زاده می بینید که اینان از کشته شدگان و سادات و علویان در جنگ با کفّار بوده اند.

3- طالقان در آخرالزمان

بعضی از روایاتی که ناظر به نقش «طالقان» در موضوع آخرالزّمان است، به شرح در کتب تاریخی و حدیثی آمده است. اگر قائل به بلاد ممدوح،‌ مشموم و مضموم باشیم، طالقان از بلاد ممدوح است، به طوری که توسط ائمه اطهار (علیه السلام) مدح شده است، از آن جمله در «بحارالانوار» (2) به نقل از امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) آمده است:
«ویحاً للطالقان فإنّ الله عزّوجلّ بها کنوزاً لیست من ذهبٍ و لا فضّهٍ و لکنّ بها رجالٌ مؤمنون عرفوا الله حقّ معرفته و هم ایضاً انصارالمهدیّ فی آخرالزمان؛
خوشا به حال طالقان؛ به درستی که خداوند متعال در آنجا گنج هایی قرار داده که از جنس طلا و نقره نیست؛ بلکه این گنج ها مردان مؤمنی هستند که خدا را شناخته و حقّ خداوند را به جا می آورند و آنها یاران حضرت مهدی (علیه السلام) در آخرالزمان هستند.»
در کتب شیعی دیگر، مانند «تاریخ طبری» یاران حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را از طالقان تا 24 نفر شمارش می کند و می گوید: «و مِنْ طالقان اربعه و عشرون رجل».
در «شرح نهج البلاغه» ابن ابی الحدید از قول حضرت علی (علیه السلام) می گوید:
«و انّ لآل محمدٍ بالطالقان لکنوزاً سیظهره الله إذا شاء دعاه حقّ یقوم بإذن الله فیدعوا الی دین الله؛ همانا برای آل محمد (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در طالقان گنج هایی است که به زودی ظاهر می شود».
مؤلف «تاریخ یعقوبی» نیز می گوید:
پس فضل بن یحیی به مردم طالقان چیره شد و فرمانده ترک با لشکر عظیمی به جنگ فضل آمد و جنگی سخت بین آنها درگرفت و فرمانده ترک از ناحیه صورت به شدت آسیب دید و لشکر وی در اثر آن شکست خورد.
در «معجم الاحادیث الامام المهدی» شیخ علی کورانی و در «عصر ظهور» از همین نویسنده و در «کنز العمّال» متّقی هندی در قرن دهم کتابی از اهل تسّنن که جامع روایی هم می باشد و «مدینه المعاجز» سید هاشم بحرانی، درباره علیّ بن صالح طالقانی و داستان سوار بر ابر شدن ایشان و ملاقات با امام موسی بن جعفر (علیه السلام) مطلبی آورده شده است.
تاریخ، نامی از طایفه هایی به نام تمیمی برده شده که اهل «مدینه» بودند و طایفه هایی مانند غمامی (ابدی) که این دو طایفه در حال حاضر در «طالقان» هستند و اینکه مردم طالقان جملگی سادات بوده و اهل مدینه اند.
زنان و مردان طالقانی در تمام موارد نسبت به خانواده و سنت های شرعی و اخلاقی پایبند و وفادارند.
کتب معتبره ای اعم از شیعه و سنّی، حکایت از پیوستن مردم طالقان در دفاع از حریم ولایت حضرت صاحب الزّمان (علیه السلام) در وقت ظهورشان دارد.

پی نوشت ها :

1. میرابوالقاسمی، سیّدمحمّدتقی، سرزمین مردم گیل و دیلم، ص 9.
2. بحارالانوار، ج 15، ص 87.

منبع مقاله :
شفیعی سروستانی، اسماعیل؛ (1391)، دانشستان سرزمین های درگیر در واقعه ی شریف ظهور، ج 1، تهران: موعود عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، دوم